- Jan 12, 2025 | همایون عباسی
سوژههای زخمی در دامنِ تاریخ بیاعتنا
اگر کرماشان با تمام بیتاریخی و بلاتکلیفی و لکنت زبانی یا زبانکُشی و سرگشتگی عمیقش بخواهد در نویسندهای تجسد پیدا کند، یکی لاهوتی بیقرار است و دیگری یاقوتی عاصیِ انزواگزین.
ڕۆژی شەممە ١٨ی مەیی ٢٠٢٤ (٢٩ی گوڵانی ١٤٠٣) لە زانکۆی سۆربۆنی باکوور لە پاریس کۆڕێک بۆ دەستبەکاربوونی ماڵپەڕی هزریی «کۆمار» بەڕێوە چوو. ئەم دانیشتنە کە ژمارەیەک لە چالاکانی کورد بەشدارییان تێدا کردبوو، پێک هاتبوو لە پەنێلێک و مێزگردێک؛ لە پەنێلەکە کە لەژێر ناوی «دینامیکی سیاسەت و بەرەنگاری لە کوردستانی هاوچەرخدا» بەڕێوە چوو
اگر کرماشان با تمام بیتاریخی و بلاتکلیفی و لکنت زبانی یا زبانکُشی و سرگشتگی عمیقش بخواهد در نویسندهای تجسد پیدا کند، یکی لاهوتی بیقرار است و دیگری یاقوتی عاصیِ انزواگزین.
ئەم وتارە دەیهەوێت چوارچێوەیەکی تیۆریک بۆ لێکۆڵینەوە سەبارەت بە پەیوەندیی نێوان ڕۆشنبیران و ناسیۆنالیزم لە نێو نەتەوە بێدەوڵەتەکانی ڕۆژئاوادا پێشکەش بکات. بەشی یەکەم، چوارچێوەیەکی تیۆریک کە داگری پێناسەی چەمکەکانی نەتەوە و دەوڵەت و ناسیۆنالیزمە، دابین دەکات و هەروەها تێگەی نەتەوە بێدەوڵەتەکانیش دەناسێنێت. لەم ڕووەوە، لە نێوان دوو چەمکی "ناسیۆنالیزمی دەوڵەتی" و "ناسیۆنالیزمی نەتەوە بێدەوڵەتەکان"دا جیاوازی دادەنێت.
یەکێک لە نایەکسانییە کۆمەڵایەتییەکان، نایەکسانیی جێندەری لە سیستەمی پیاوسالاریدایه و منیش لەم وتارەدا مەبەستم ئەوەیە که لە ڕوانگەی یەکسانیی ژنانەوە یان خود ئەوەی کە بە گشتی فێمێنیزمی پێ دەگوترێت، چۆنییەتیی نواندنەوەی ژنان لە زانستی ئابووریدا وەکوو کێشەیەک بخەمە بەر باس.
من تلاش میکنم برای رمان سنوور بێسا (مرز بی مامن) حتیالمقدور از لنزهایی استفاده كنم كه متن در فرازهای پیدا و پنهان خود، دعوت به مخاطبه كرده است. البته اعتراف میكنم كه دست اثر از هیچ حیث خالی نیست، اما بهنظر میرسد كه سبك شناسی، تكنیكال و مضمونیك، مناظری هستند كه توجه پررنگتری میطلبند.
ئەم کتێبە کە نووسەرەکەی سۆران حەمەڕەشە لە ساڵی ٢٠٢٢ بڵاو بووەتەوە. ماوەیەک لە پاش دەرچوونی کتێبەکە لە لایەن چەند دۆست و هاوڕێیەکەوە پەیوەندیم پێوە کرا و بۆچوونی منیان سەبارەت بەم کتێبە پرسی. ئەو دەم لەبەر دوو هۆکار، یەکەم نەبوونی کات و دووهەم لەبەر ئەوەێ کە پێشتر کتێبی "کورد کێیە"ی نووسەرم خوێندبووەوە و ڕەخنەی جددیم لێ هەبوو، بۆیە ئارەزووی خوێندنی کتێبی "مێژووی بزر و نەگێڕدراوەی کورد" لام پەیدا نەبوو.
لەم دواساڵانەدا بەزۆری لەمەر ناسنامەی سومێر قسە و باس دەکرێ، بەڵام کەم وشە و کەم خەدەنگ هەیە کە هێندە دوورئەنگێو بێ کە بە دروستی ڕەمز و نیشانەکان بشکێنێ و گەوهەری ڕاستیەکان بپێکێ. بەدەر لە ڕوانگەی پرۆمتەئوس، دوو ڕوانگە هەن کە هەر دوو نادروستن: یەکەم ڕوانگەی ڕۆژاواییەکانە کە دەڵێ ناسنامەی سومێر هێشتا دیار نییە و ناشیەوێ کە ناسنامەی وان ڕوون بێتەوە، چون بەم جۆرە ڕاستیەکی هەرەسامناک دەردەکەوێ و سیمای درۆزنی شارستانی مۆدێرنی ڕۆژاوا ڕسوا دەبێ؛ دووهەم ڕوانگەش بیرێکی زڕەناسیۆناڵیستی بێمایەیە کە میدیۆم و هەڵقەکانی پێوەندی کونکرێت نابینێ و دەیەوێ بەشێوەی ئابستراکت لە ڕێگەی "کوردی سۆرانی"ـەوه کورد و سومێر پێکەوە پێوەند بدات!
«بواری توێژینەوەی کوردی» لە ئەکادیمیای ئینگلیسی هەتا دەیەی ڕابردوو خاوەن بۆشاییەکی مەزن لە ئاست بەشێکی گرینگی مێژووی هاوچەرخی کوردستانی ڕۆژهەڵاتدا بوو. واتە لە ماوەی نێوان دوای کۆتاییهاتنی کۆماری کوردستانەوە لە ساڵی ١٣٢٥ (١٩٤٧)دا هەتا شۆرشی ١٣٥٧ (١٩٧٩) لە دژی نیزامی پاشایەتی لە ئێران. هۆکاری ئەم بۆشاییە نەبوونی توێژەر نەبووە، بەڵکوو لەو تێگەیشتنە هەڵەیەوە سەرچاوەی دەگرت کە پێی وا بوو کوردستانی ئێران بەراورد بە پارچەکانی دیکەی کوردستان بە ڕادەیەکی کەمتر خاوەن بزووتنەوەی سیاسی و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی بووە.
لێکۆڵینەوە لەسەر ئەو نەتەوانەی وەک کورد و ئەمازیغی[2] و بەلووچ و... کە لە سەردەمی مۆدێرندا نەیانتوانیوە ببنە خاوەن سەروەریی تایبەت بە خۆیان، مێژوویەکی دوورودرێژی نییە و کاری زانستیی ئەوتۆی لەسەر بەرهەم نەهاتووە. بە گشتی، هاوشێوەیی و هەمچونیەکیی چارەنووسی ئەو نەتەوانە لەگەڵ ئەو جیاوازیانەی بە هۆی ململانێی هێزە جۆراوجۆرەکانەوە ڕوویان داوە و بارودۆخی جیاوازی بۆیان خولقاندووە، جێگەی توێژینەوەی تایبەتە