دەور داڵگەیل لە پەروەردەی زوان کوردی لە شار کرماشان وەپێی ڕەوش لێکۆڵینەوەی ئایندە
- May 31, 2024 | ئەفشین غوڵامی
ئاماژە: ئەم وتارە پێشتر لە دووتوێی کتێبێکدا بە ناوی «زوان و شوناس؛ توێژینەوەیلێگ کۆمەڵناسانە و فەلسەفی لەسەر کرماشان»، ساڵی ١٤٠١ لە لایەن چاپەمەنیی باشوورەوە لە ئیلام چاپ و بڵاو کراوەتەوە. بە هۆی گرنگایەتیی بابەتی توێژینەوەکەوە و زەروورەتی ئاوڕدانەوەی زانستی لە پرسی زمانی دایکی لە ڕۆژهەڵات و بەتایبەت لە کرماشان و ئیلامدا، نووسەر و کۆمار بە پێویستیان زانی دیسان بڵاو بکرێتەوە.
پوختە
لەی توێژینەوە لە «لێکۆڵینەوەی ئایندە» ک لە ڕەوشەیل چۊنیەتییە[2]، کەڵک گریاس. «لێکۆڵینەوەی ئایندەی گێڕانەوەیی[3]» لە تاوتووکردن بابەتەگان ها شوون یە گ بزانێد، لە بانان چ چشتێ هەڵکەفێد یا شایەد هەڵ بکەفێد و ئیکە وەپێی واقعیەت، تەوسیفێ بکەید. لەی توێژینەوە ٦ پرسیار واز ئامادە کریا و ئەڕا ۱۵ کەس لە دانیشتوان شار کرماشان کل کریا. نموونەگان، داڵگەیل کورد خاون مناڵ دانیشتوی شار کرماشانن ک لە چین مام ناوەندین و تەمەنیان لە ناوین بیست و پەنج تا شەست ساڵە.
دەسکەفتەگان ئی لێکۆڵینەوە ئۊشن: سەرەڕای ئەوە ک ۱۴ کەس لەی نموونەی ۱۵ کەسییە، باوەڕ وە پەروەردە وە زوان داڵگی/کوردی له ناو مەدرسە دێرن، وەڵام لە واقع دۊنیم ک ۷ کەس لە نموونەگان وەگەرد مناڵەیلیان هەم لە ناو ماڵ و هەم لە دەرەوەی ماڵ وە زوان فارسی قسە کەن و تەنیا ۴ کەس لە ئی نموونەیلە زوان کوردی ئەڕا پەروەردەی مناڵ لە ناو ماڵ و دەرەوەی ماڵ وەکار بەن و ۴ کەسیش وە هەر دوو زوان کەڵک گرن ک وە وتەی خوەیان، فێشتر پاداگرییان وەسەر زوان فارسییە. لە لایتر سەرەڕای ئەوە ک ۱۱ کەس لە نموونەگان کارگەری زوان داڵگی/کوردی لە گەشە و ئایندەی مناڵ وە گرنگ زانن، وەڵام ۱۱ کەس لەلێان یا وەگەرد مناڵیان وە فارسی قسە کەن یا زوان کوردی وەشێوەی پەراوێزی وەکاربەن. لەلایگتر، ۹ کەس لە نموونەیل لێکۆڵینەوەگە، وەی باوەڕەنە ک زوان کوردی دێرێ وەرە تاویان چوود و ئەگەر پەروەردە وەپێ نەکریەی یا فەرهەنگسازی ئەڕای نەود، تا چەند ساڵ ئایندە ئارام ئارام لە ناو چوود و ۵ کەسیش ئومێدوارن و فکر کەن زوان کوردی لە مەترسی لە ناوچوونا نییە و یەک کەسیش باوەڕ وەیە دێرێد ک، گشت دنیا وەرەو یەی زوان یەی شکڵ جمیەن. لە ئەنجام ئەوە ک ئاشکارە یەسە، ئەگەر پەروەردە وە زوان کوردی لە ناو دەبستانەیل دەسوەپێ نەکریەی یا خۆ بنەماڵەیل، گرنگی وە پەروەردە وە زوان کوردی وەمناڵیان چ وەشێوەی نۊسین و چ وەشیوەی وتوێژ ڕووژانە نێیەن، لە یەک دەهەی بانان وە زوان کوردی لە شار کرماشان، چشتێگ بێجگە لە یەی بن زار تاویا لە ناو زوان فارسی نیەمینێد.
کلیل وشە: پەروەردە وە زوان دالگی، دەور داڵگەیل، زوان کوردی، کرماشان
پێشەکی
زوان ناوک سەرەکیی شکڵدەر فەرهەنگە. لە واقع، زوان ئەمراز بنەڕەتی ئەڕا فام ڕەفتار مرۆڤەیلە و وەگەردێ تۊیەنیم ئییە بزانیم ک مرۆڤەیل چۊ نووڕنە ڕۊداوەیل چواردەورێان و چۊ شیکاریی و شروڤەی کەن. هەر وەی ڕۊ وەگەرد شیکاریێ زوان کۆمەڵگاس ک تۊیەنریەی، زانیاریێ لە بارەی فەرهەنگ و شێواز هۊرەو کردن ئەو کومەڵگا وەدەس هاورد و کارگەریێ لە بان زوان دیاری کرد (قرایی مقدم،١٣٨٢:٨۴). گرنگترین قوناغ ئەڕا پەروردەی زوان داڵگی لە یەکمین ساڵ وەدی هاتن مناڵ شروو بوود. مناڵ لەی قوناغە، دەنگەیل تایبەت زوان داڵگیێ ناسێد و تەقەلا کەید بەشێگ لە دەرەتان خوەی ئەڕا بەرهەم هاوردن دەنگەیل دەرەکی وەکار بوەید (اتکینسون،١٣٨٣:۵٠).
«ئریک فرۆم[4]» ها سەر ئی باوەڕە ک، زوورم مەردم یەی فەرهەنگ، خوو کۆمەڵایەتی هاوبەشێگ دێرن. مناڵ ئی خوو کۆمەڵایەتی و تاکەکەسیی خوەیە لە هەڵسوکەوت تایبەت وەگەرد بنەماڵە و داشتمەیل تایبەتانەی ڕەشتارەییا شکڵ دەید. تێکەڵی تەجروبەیل کۆمەڵایەتی-ژینگەیی، وەتایبەت کارکرد ڕەفتار و زوان داڵگ و باوگ وەگەرد مناڵە ک، ماهیەت کەسایەت گەوڕەساڵیی مناڵ دیاری کەید (شولتز،١٣٨٤:٣٧).
لەسەرچاوەیل جیاواز، پێناسەیل جووراوجوورێ لە زوان داڵگی کریەید. زوان داڵگی، زوانێگە ک تاک فرەتر جوور زوان یەکم لە دەوران مناڵی لە ژینگەی کۆمەڵایەتی وەگەردێا ڕۊەڕۊە. وەڵام ئایا ئی زوانە، زوان سەرەکی و ڕەشتارەیی داڵگ-باوگ و ئیکە مناڵە؟
ئەڕا نموونە، داڵگ و باوگێ ک خوەیان وە کورد زانن وەڵام خوەیانیش لە ناو ماڵ، فارسی وەگەردیان قسە کریاس و ئمڕووژیش وەگەرد مناڵ خوەیان وە فارسی قسە کەن، تۊیەنیم لێوا بۊشیم ک: زوان داڵگیان کوردییە؟
ئایا ئی جوور گویشوەرێ ک فرەتر لە توانەی زوانیی زوانێگ خوازراو بەهرەمەندە، تۊیەنێ سەرچاوەی گونجاوێگ ئەڕا دادوەری و هەڵسەنگاندن دەربارەی دروستی یا نادروستی، خوەش ساختی یا ناخوەش ساختی داتایل زوانی (دادەهای زوانی) وەژمار باید؟ وەدڵنیایی کەسێ ک زوانێ، زوان داڵگیێ نەود، سەرچاوەی خاسێگ ئەڕا دیاری‌کردن یە نییە ک بۊشیم ئی دەستەواژە یا ئەودەستەواژە وەکار بردێیە خوەش ساختە یا نە. کەسێ ک وە زوان غەیر زوان داڵگی گەورا بوود، سەرڕای ئەوە ک زوان داڵگیش یای بگرێ، وەڵام هەم لە بار ئاوا و هەم لە بار سیستم بنیات‌وشە، ڕێسا و ڕێزوان و مانا، هیچ کاتێ نیەتۊیەنێ ئەو توانای تەمامە وەدەست بارێ. ئەگەر کەسێ نەتۊیەنێ وە زوان داڵگی خوەی بخوەنێد و بنۊسێ و مەتن بەرهەم بارێد واتە، پرۆسەی ناسینێ تۊش خسار و کەلین بییە و لێرەسە ک تۊش قەیران شوناس/وژایەتی بوود. تاک بێ‌ئەوە ک پرۆسەی ناسین تێپەڕنێد، کەشێ دۊنێدنەو و خوەی پێناسە کەید و ڕاستە ک لە ڕێ زوان دووەمیش تۊیەنێد گڵێم خوەی لە ئاو دەربارێد، وەڵام لە زوان دووەم “قۊلایی بوون” نەیرێد.
پەروەردە وە زوان داڵگی یەکێگ لە بایستەل و مافەیل ڕەوای هەر نەتەوە و قەومێگە ک خود یاسادانەر لە ئێرانیش لە بڕگەی ۱۵ یاسای بنەڕەتی ئیران ئاماژە وەپێ کردێیە، وەڵام تا ئێرەنگە تەقەلایگ نەکردێیە، ئەڕا جی وە جی کردنێ. سەرپرست ناوەند پلاندانان و پێشەسازی و زانیاری ئێران لە وتوێژێگ وەگەرد ئاژانس هەواڵدەر ئیرنا، ئۊشێد: ئمساڵ ۱۵ ملیۆن و سەد و چل هزار قوتابی لە مدرەسەیل ناونۊسی کردنە ک لەی هەژمارە، ٨ میلیۆن و دویست و هەفتاد و هەیشت هزار لە دەورەی دەبستان و ۳ ملیۆن و چواردسەد و سی و هەفت هزار لە دەورەی ڕانمایی و ۲ ملیون و هەفتسەد هزاریش لە دەورەی ناوەندی ناونۊسی کردنە. ئێسە گەڵهەی (جمعیت) ئۆستان کرماشان نزیک ۲ ملیۆن کەسە، ک ۳۲۵ هزار لەلێ موحەسڵن. «ناهید فەزڵی» جێگر پەروەردەی دەبستان ئدارەی پەروەردەی ئۆستان کرماشان لە وتوێژێگ وەگەرد هەواڵدەر ئیرنا، ئۊشێد: لە ساڵ ویەردەی خوەنین ۱۳۹۹، نزیک ۳۲ هزار و چوارسەد و سی و چوار کەس لە کڵاس یەکم دەبستان ناونۊسی کردنە. یە وەی واتاسە ک نزیک ۳۳ هزار کەس ئەڕا یەکمین جار وەگەرد پەروەردەی ڕەسمی زوان فارسی لە شوونێگ دەوڵەتی ئاشناوا بوون ک ئایندەی شوناسیان شکڵ دەید. وەڵام هەواڵیگ دەربارەی پەروەردە وە زوان کوردی لە دەبستانەیل نییە!
ئامانج ئیمە لەی لێکۆڵینەوە یەسە ک بزانیم، داڵگەیل کورد دانیشتوی شار کرماشان چۊ نووڕنە دووخ زوان کوردی و پەروەردە وە زوان کوردی و ڕوانگەیان سەبارەت وە ئایندەی زوان کوردی لە شار کرماشان چەس.
چوارچوو تیۆریک
زوان سیستمێگە پێچراوە ک لە وشەیل، ژمارەیل و هێمایل پیەکهاتێیە ک وە تێکەڵ کردن مانادارێیان، تۊیەنیم وەگەرد ئەوانیتر پەیوەندی عاتفی و هۊری درس بکەیم. سەرەڕای ئەوە، زوان ئەمراز هۊر، خێاڵ و ئەو دۊیای چالاکیەیل زەینییە. زوان و دەمەوەری لە پەروەردەی هووش و بەهرە و کەسایەت کۆمەڵایەتی مرۆڤ، دەور سەرەکیێ دێرێد.
پێکهاتەی زوان هەڵایە لە ناو نەتەوەیل جیاواز جهان، هەڵگر تایبەتەندییل یەکسانێگن.(Ciccarelli.S) تەمام کورپەیل ئاسایی لە کات وەدنیا هاتن، گیرن؛ ک ئی ڕۊداوە یەی کاردانەوەی گشتی و ئاساییە. یەکمین قوناغ یای‌گرتن زوان، دەنگ‌سازییە و ئیکە تێکەڵ کردن دەنگەیل ک لە چەند مانگ سەرەتای دەورەی کورپەگی پەروەردە کریەید.
هەڵایە ۵ تا ۷ مانگی یەکمین وشە سازریەی، یانێ یەکمین وشە ئەڕا کورپە فامیەید و مانیدارەو بوود. ئەگەر مناڵ وە ناو خوەی بچڕنیمنەی، ناسێدەی. تەمەن ۷ تا ۱۱ مانگی ئەڕا مناڵەیل دەورەی فرە هەستیارێگە، ئەڕا یە ک مناڵەیل لەی تەمەنە لە ناوەین دەنگەیل و وشەیل جهان‌شموول[5]وەگەرد دەنگەیل و وشەیل بنەماڵەیی ئاشناوا بوون و لەیەکیەو کەن. ئەگەر لەی دەورە وەگەرد دوو زوان جووراوجوور ئاشناوا بوون، هەر دوو زوان وەیەی شکڵ یای گرن و دەرۊنی کەن، ک لە ڕاسەو لەی جوور حاڵەتێ مناڵ وەگەرد دوو زوان داڵگی ئاشناوا بوود ک ئەڕای زاراوەی(Dual Mother Languages) وەکار بەن.
لە ۱۲ تا ۱٨ مانگی، ئارام ئارام ئامیتەیی دوو وشە ئەڕا درست کردن یەی مەفهووم، (جوور: داڵگە ئاو) شکڵ گرێد. یەی مناڵ لەی دەورە، هەڵایە ۳۰ تا ۵۰ وشە فامێد و تۊیەنێد وەکاریان بوەید. ئیکە وە دۊیای ۱٨ مانگیەو، ڕەستەیل کوڵ و کورت دەمەکی ئەڕا پەیوەندی گرتن وەل کەسەیل نزیکا ئاشکارەو بوون. مناڵ وەشێوەی ئاسایی لە ۲ تا ۲ و نیم ساڵگی، دەست کەیدەو قسە کردن. لە سەرەتاوە فێشتر ئەول خوەیا قسە کەیدن و ئیکەش وەل کەسانێتر، ئەڕا یە ک لەی دەورە ئارام ئارام شوناس/وژایەتی تاکی و کەسایەتێ شکڵ گرێد.
مناڵەیل ئەڕا قسە کردن وە سێ قۆناغ دیاری تێپەڕن. قوناغ یەکم، وەرگرتن دەنگەیل لە ژینگە و دەڤەر ژیان خوەیانە. قوناغ دووەم دەرۊنی کردن ئی دەنگەیل جیاوازەسە ک لە ڕێ دەمارەیل هەستەکی شنەفتن، دیتن و تەنانەت دەست لێدان، ناوهات سیستم دەمار ناوەندی، واتە قەرەڵداخ (نخاع) و مژگ بوود و لە بەشێ لە مژگ جێگیر بوود و ئارام ئارام مانیدارەو بوود. وەی قوناغە ئۊشن، قسە کردن دەرۊنی[6]. قوناغ کوتاییش، قسە کردنە[7] ک فورم دەرەکی قسە کردنە.
خێرایی و چۊنیەتی گوزەر لەی قوناغەیلە پەیوەندی وەگەرد فاکتەرەیل جیاوازێگا دێرێد. ئەڕا نموونە، ئاست خوەنێواری و دەور داڵگ، سیستم پەروەردە، هەژاری یا دەوڵەمەندی زوانی و فەرهەنگ بنەماڵەیی، فاکتەرەیل ڕەشتارەیی یا ژینگەیی وەرجە وەدنیا هاتن، تاک زوانە یا چەند زوانە بۊن بنەماڵە یا ژینگەی کۆمەڵایەتیی نزیک مناڵ، ڕادەی هەڵسوکەوت ڕووژانە وەڵ مناڵ و… کارگەری فرەیگ لە سەر یای‌گرتنەیل سەرەتایی مناڵ دێرن.
پسپۆڕەیل زوانناسی، ئەڕا نموونە کەسێگ لێوای «نوام چامسی[8]» باوەڕیان یەسە: کورپەی ئنسان، خاون بەهرەی زگماکی یای‌گرتن زوانە. ئی زوانناسە پشت بەسێدە سیستمەیل یای‌گرتن زوان مناڵەیل(Language Acquisition Devices) ، وەی واتا ک مناڵەیل وەشێوەی جەستەیی و ڕەوانی خاون سیستمەیل زگماکیێگن ک یای‌گرتن زوان ئەڕایان ئاسانەو کەید.
ئی توانای ڕەشتارەییە دەسمێەت مناڵ دەید تا زوان ژینگەی خوەی یای بگرێ، درۊنێ بکەید و ئیکەش مانا وەپێ بوەخشێ. یای‌گرتن زوان سەرەتا لە پەیوەندی ڕاستەو ڕاست وەل داڵگەو لە ڕێ لاسایی کردن و ئیکەش لە بەستەر بنەماڵە، مدرەسە و کۆمەڵگا و ئیکە لە ڕێ لاسایی کردن پەروەردەی ڕاستەوخۆی وردە وردەیی و یارمەتی سیستم یای‌گرتنْ پشت قایم وە پاداشت و تەڕندان (تنبیه)، فێر کریەید.
لە پێناسەیگ، زوان داڵگی ئەو زوانەسە ک داڵگ کات ئاوسبۊن وەل خوەی و ئەوانیتر قسە وەپێ کەید و کورپەیش وەگەرد دەنگ داڵگ و ئاوایلێ ک داڵگ تیەرێدە زوان ئاشناوا بوود. هەر وە ڕۊ ئەگەر کاتێ دۊیای ئی پرۆسە، داڵگ وە زوانترەک وەل مناڵەو قسە بکەید، مناڵ وە یای‌گرتن ئاسان و ساکار بێ‌بەش کریەید. هەر چێ پەیوەندییەگان فەرهەنگی پێچراوەترەو بوون، زوان داڵگیش گرنگتر و کارگەرتر بوود. فەرهەنگ داڵگی یانێ هۊرکردن و ناسین.
ئەگەر کەسێ نەتۊیەنێ وە زوان داڵگی خوەی، بخوەنێد و بنۊسێ و مەتن بەرهەم بارێد واتە، پروسەی ناسینێ تۊش خسار و کەلین بییە و لێرەسە ک تۊش قەیران شوناس/وژایەتی بوود. تاک بێ‌ئەوە ک پرۆسەی ناسین تێپەڕنێد، کەشێ دۊنێدنەو و خوەی پێناسە کەید و ڕاستە ک لە ڕێ زوان دووەمیش تۊیەنێد گڵێم خوەی لە ئاو دەربارێد، وەڵام لە زوان دووەم “قۊلایی بوون” نەیرێد.
زوان داڵگی بەش گرنگێ لە شوناس جەوهەری خودْ خوەیْ مرۆڤە. هونەر و فەرهەنگ ک زانست وشک یا ماتماتیک نییە ک دوو وەبان دوو بوودنە چوار. هونەر و فەرهەنگ وەگەرد سووز و عاتفە و دڵەکوتە(هیجان) پیوەندی دێرن. لەی تەوەرە، زوان داڵگی قسەی یەکم کەید. یانە بایس وەگەرد یەکا بوون تا وە توانەسازی و شکووفایێ هۊرمان بئەنجامێد. لە ناو فەرهەنگ و هونەر، زوان داڵگی لە سەرەوە دانیشتێیە.
کەسێ کە نیەتۊیەنێ وە زوان داڵگی خوەی بخوەنێ و بنۊسێ، له واقع وەهیچ شێوەی بەشێ فرەیگ لە تاوگیری (انفعالات) مژی و زەینی خوەی نیەتۊیەنێ وەدەر بخەید. کاتێ توایم کێشەیگ لە ناو خوەمان وەگەرد خوەمان چارەسەر بکەیم یا دڵەکوتەیلمان نیشان بێیەیم، هەوەجە وە زوان داڵگی دیریم. کاتێ زوان داڵگی یای نەگرتیمنە، قۊلترین پروسەی عاتفی و دڵەکوتەمان لە کیس دەیم. مرۆڤ بوونەوەرێگ هەیجانییە. ئەگەر دڵەکوتە لە مرۆڤەیل بسینیم و بوڕیمن، تۊش ناخوەشی بوون. پەروەردەی زوان دووەم بێ ئەوە ک زوان داڵگی یای بگرێ، خسار وە مژی ڕەسنێ. زوان داڵگی وەگەرد دڵەکوتەیل سەرەکی ئیمە سەروکار دێرێ، یانێ دەسپێکر دڵەکوتەی مرۆڤەیلە.
دکتۆر «حەسەن عەشایری»، دەمارناس ناودار ئێرانی باوەڕێ یەسە: لە ناو باوڕ زانست دەمارناسی، سەڵمیایە ک پەروەردە وە زوان داڵگی خسارێگ وە یای‌گرتن زوانەیلترەک نیەڕەسنێد، بەڵکم بوودنە هووکار توانەسازی ئەو زوانەیلە. پەروەردەی زوان داڵگی بوودنە هووکار پاڵپشتی و توانەسازی زوان دووەم. باوەڕەیل دەرۊنی مرۆڤ وە ڕێ زوان داڵگی تەتەڵە (پەردازش) بوون. وە باوەڕ گشتیێگا بایس بۊشیم، زوان داڵگی بەش گرنگێگ وە شوناس جەوهەری و خود خوەی هەر مرۆڤێگە.
دکتۆر «موحەڕەم ئاقازادە» مامۆستای زانستگای تێران و عەلامە تەباتەبایی ک فرەتر لە سی کتاو بەرهەم هاوردێیە یا هەڵگەردانێیە، ئۊشێد: نزیک ٦ مێلیون قوتابی دەبستانی لە ناو ئێران دیریم کە بەش هەرەزوورێگ لەیانە وە زوان دووەم پەروەردە کریەن. لە ناو یای‌گرتن یانە ئەنگەمەیل (مشکلات) فرەیگ وەدی تیەید. یەکمین ئەنگەمە، بێ‌نزی لە ناو دیکتەس. زوان دووەمیەیل لە ناو نۊساین دیکتە کێشەیل فرە جدیێ دێرن. دووەمین ئەنگەمە لە ناو وانەی زانستە. چۊن زانست لە ناو مەتن و بەستر ژیان مرۆڤەیلە، قوتابیەیل وانەیل زانست وە خوەنینەوەی قەومی خوەیان شرۆڤە و شیتاڵیەو کەن. زوان دووەم ئی خوەنینەوەی قەومییە نیەفامێ. ئیمە لە هۊچ جای دنیا ئێقرە هەوەجە وە ویرایش نەیریم. یە وە هووکار نەبۊن پەروەردە وە زوان داڵگییە. ئەگەر زوان داڵگی دروست پەروەردەی بکریەید، ئی هەمگە جیاوازی زوانییە وەدی نیەتیەید و نۊسەر، یانە تێکەڵ نیەکەید و تۊیەنی جیاوازیێ دەستوور زوانی وەیەکەو جیا بکەید. بایس زوان داڵگی وەدۊزی پەروەردە بکریەی تا زوان دووەمیش دۊز فێر بکریەید.
«شکۆفە تەقی» دەرۊنناس و زوانناس ئێرانی دانیشتوو وڵات سوێد، سەرەڕای پاداگرتن وە سەر زوان داڵگی، دەربارەی پەروەردەی مناڵ وە زوان داڵگی، ئۊشێد: داڵگ و(باوگ) ژبن بایس وە زوان داڵگی خوەیان هەست و سووز و هۊڕەشە و تەیسا و پەیوەندیەیلیان وە مناڵەیلێان بگۆازننەو نە وەو زوانە ک شارزاییێ وەبانێ نەیرن (ڕادیۆ سوێد،۲۰۱۷).
وەوەتەی ئەو، داڵگ و (باوگ) میراتدار هەزاران ساڵەی زوان خوەیانن و بایس وەشێوەی تەمام و دۊز وە مناڵەیلێان بگۆازننێەو و وەگەرد تەمام وشەیل و ڕەستەیل و هۊڕەشەیل و زوان جەستە وەل مناڵەیلێان قسە بکەن نە وەگەرد یەی زوان تێکەڵاو و ئامێتە وە زوانەیل جووراجوور (هەر ئەوە). شکووفە تەقی باوەڕێ یەسە: هەر لێوا داڵگەیل نەبایس ڕێگری بکەن وە ڕەوەن یای‌گرتن زوانەیلتر لەلایەن مناڵەیلێیان چۊنک تا تەمەن ۱٦ ساڵان مرۆڤەیل کاران لە ئاست فێربۊن و یاێ‌گرتنەوە (هەر ئەوە).
زوان داڵگی کامە؟
لە سەرچاوەیل جیاواز، پێناسەیل جووراوجوورێ لە زوان داڵگی کریەید. زوان داڵگی، زوانێگە ک تاک فرەتر جوور زوان یەکم لە دەوران مناڵی لە ژینگەی کۆمەڵایەتی وەگەردێا ڕۊەڕۊە. وەڵام ئایا ئی زوانە، زوان سەرەکی و ڕەشتارەیی داڵگ-باوگ و ئیکە مناڵە؟
ئەڕا نموونە، داڵگ و باوگێ ک خوەیان وە کورد زانن وەڵام خوەیانیش لە ناو ماڵ فارسی وەگەردیان قسە کریاس و ئمڕووژیش وەگەرد مناڵ خوەیان وە فارسی قسە کەن، تۊیەنیم لێوا بۊشیم ک، زوان داڵگیان کوردییە؟
ئایا ئی جوور گویشوەرێ ک فرەتر لە توانەی زوانی دڵنیا لە ناو زوان خوازراو بەهرەمەندە، تۊیەنێ سەرچاوەی گونجاوێگ ئەڕا دادوەری و هەڵسەنگاندن دەربارەی دروستی یا نادروستی، خوەش ساختی یا ناخوەش ساختی داتایل زوانی (دادەهای زوانی) وەژمار باید؟ وەدڵنیایی کەسێ ک زوانێ، زوان داڵگیێ نەود، سەرچاوەی خاسێگ ئەڕا دیاری‌کردن یە نییە ک بۊشیم ئی دەستەواژە یا ئەودەستەواژە وەکار بردێیە خوەش ساختە یا نە. کەسێ ک وە زوان غەیر زوان داڵگی گەورا بوود، سەرڕای ئەوە ک زوان داڵگیش یای بگرێ، وەڵام هەم لە بار ئاوا و هەم لە بار سیستم بنیات‌وشە، ڕێسا و ڕێزوان و مانا، هیچ کاتێ نیەتۊیەنن ئەو توانای تەمامە وەدەست بارێ.
ڕەوش لێکۆڵێنەوە
لێکۆڵینەوەی ئایندە، ڕوویکردێگ تێکەڵ وەنسبەت جهانە. لێکۆڵینەوەی ئایندە سەر کیشێدە ناو بوارەیل جیاواز زانست تا بتۊیەنێ لە ڕێ خوەنینەوەی ناوین بواری وە ئیدەیل تازە و کارامەیگ بڕەسێد. ئامانج لێکوڵینەوەی ئایندە یەسە لە بەستێن چنیاگ [بافت، چنیای]یەی توێژینەوەی پێشڕەوگرا وە نووڕگەی گشتیێگ بڕەسێد. لێکۆڵینەوەی ئایندە کووشیانێ یەسە بێ ئەوە ک لە واقعیەت دۊر بکەفێد، دەربارەی گۆڕانکارییەگان بێ‌پیشینەیگ بیردۆزی [نزریەپردازی] بکەید ک ئەگەرێ هەس داب و نەریت ئێستەیی مەردم لە ڕووژگاران ئایندە تۊش گۊیەڕیانکاری بکەن و مەردمێ ک مەیل وە تەجروبەی دیاردەیل تازە نەیرن وە چەڵنج بکیشنن. لێکۆڵینەوەی ئایندە وە دوو ڕەوش لێکۆڵینەوەی گێڕانەوەیی و پێشنیار کریا (تەجویزی[9]) خوەنینەوە ئەڕای کریەید. لە ڕەوش گێڕانەوەیی ک ڕەوش دەرەوەگر (برون‌یابی)یش وەپێ ئۊشن، لێکۆڵینەوەی ئایندە ها شوون یە گ حاڵەتێگ ک لە بانان هەڵکەفێد یا شایەد هەڵ بکەفێد وەپێ واقعیەت تەوسیفێ بکەید. لە ڕەوش تەجویزی ک ڕەوش بەهامەندی، ڕێسایی (هەنجاری)ش وەپێ ئۊشن، جەقبەسیان لێکۆڵینەوەی ئایندە ها بان یە ک حاڵەتێگ لە ئایندە ژبن بایس ڕۊ بێیەید (دژئالود، سایت چتەور).
وەی ڕۊ لێکۆڵینەوە ئایندەگرەگان ئامانجیان لە لێکۆڵینەوە وە سێ دەستە دابەش بوود:
– مەزنەی حاڵەتەیل رەخساو بانان
– بەراوەرد ئایندەی گونجاو
– هەڵوژانن ئایندەی دلخواز
لەی توێژینەوە ٦ پرسیار واز ئامادە کریا و ئەڕا نموونەگان کل کریا تا جواوێ بێیەن. پرسیارەگان لە ڕێ واتساپەو ئەڕا ۱۵ کەس لە دانیشتوان خود شار کرماشان کل کریا، ک بڕێگیان وەشێوەی نۊسیار و بڕگیانیش وەشێوەی دەنگی وڵام پرسیارەگان دانەسەو. نموونەگان، داڵگەیل کورد خاون مناڵ لە شار کرماشانن ک لە چین مام ناوەندین و تەمەنیان لە ناوین بیست و پەنج تا شەست ساڵە.
پرسیارەیل ئی توێژینەوە یانەن:
– زوان داڵگیدان چەس؟
– ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین؟
– ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین؟
– ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین؟
– ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین؟
– ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین؟
وڵام نموونەگان:
١) م. ع- ٣٦ ساڵە، خانەدار، کارناس کامپیۆتر، گەڕەک سەدرا، خاون دو مناڵ دۊیەت
– زوان داڵگیدان چەس؟
کوردی کەڵهوڕی.
– ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین؟
بەڵێ.
– ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین؟
دەور مام ناوەندیێگ لە ناو پروەردەی کۆمەڵایەتی مناڵ دێرێد، چۊن ک زوان ملی (فارسی)، دەور سەرەکیێ لە پەروەردەی مناڵ دۊنێد و گشت کتاوەیلیش وە زوان فارسیە.
– ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین؟
ژبن، حەتمەن.
– ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین؟
بەڵێ.
– ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین؟
فرە خراوە و لە حاڵ تاویان و لە ناوچوونە.
۲) ح. گ- ٣٩ ساڵە، نۊسەر، کارناس ئەدەبیات فارسی، گەڕەک چواڕ ڕێان هڵاڵ ئەحمەر، خاون یەی کوڕ نو ساڵە
– زوان داڵگیدان چەس؟
کوردی و فارسی کرمانشاهی
– ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین؟
وە زوان کوردی قسە نیەکەیم، وە زوان فارسی کرماشانی قسە کەیم.
– ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین؟
زوان داڵگی ئەڕا گەشەی فەرهەنگ و ئەدەبیات و ئاشنایی وەگەرد شوناس و مەنێگاری فەرهەنگ مناڵم فرە کارگەرە.
– ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین؟
ژبن. هەوەجەس و یە ک پەروەردە وە زوان کوردی لە مەدرەسە ئەنجام بوود.
– ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین؟
بەڵێ ژبن.
– ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین؟
زوان داڵگی لەی وڵاتە لە مەترسیە و فرە لە ناو خانوادەیل کەمڕەنگەو بییە.
۳) م. ئە- ٤٦ ساڵە، دیپلۆم، خانەدار، گەڕەک ژاندارمری، خاون یەی دۊیەت و یەی کوڕ
– زوان داڵگیدان چەس؟
کوردی.
– ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین؟
بەڵێ.
– ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین؟
دەور فرە گرنگێ دێرێ، چۊن بایس زوان کوردی لە ناومان بمینێد و بپارێزنیمنەی.
– ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین؟
بەڵێ.
– ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین؟
بەڵێ.
– ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین؟
خاس دۊنیم، چۊن هیچ کات چەوەڕێ نیم ک لە زوان داڵگی، خوەمان دۊر بگریم.
٤) ر. م- ٤٤ساڵە، مامۆستای مەدرەسە، گەرەک موسەدق، خاون یەی دۊیەت و یەی کوڕ
– زوان داڵگیدان چەس؟
فارسی.
– ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین؟
بەڵێ.
– ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین؟
زوان داڵگی هووکار شکۆفابۊن شوناس و گەشەی کەسایەتیی مناڵە.
– ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین؟
بەڵێ.
– ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین؟
بەڵێ.
– ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین؟
فکر کەم وەهووکار پێشکەفتن تکنۆلۆژی و جهان ئمڕوو، تەمام نەتەوەیل وەرەو یەی زوان بجمیەن.
۵) س. ک- ۴٠ ساڵە، خانەدار، دیپلۆم، خاون دو مناڵ کوڕ
– زوان داڵگیدان چەس؟
کوردی. لە ڕووژێ ک لە داڵگ بیمنە هەر وە کوردی قسە کەیم و شانازیش وەپێ کەیم.
– ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین؟
من و هاوژینم لە ماڵ و لە دەرەوەی ماڵ وە زوان کوردی قسە کەیم و بەرجد مناڵ منیش کامڵ کوردی زانێد، وەڵام گاجارێگ بڕێگ دووخ پیش تیەید ک بتوای نەتوای مناڵەیلمان وە زوان فارسی قسە کەن.
– ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین؟
یە پەیوەندیێ وە مناڵەیل ئیمە دێرێ ک نووڕگەیان سەبارەت وە زوان داڵگی چە بوود؟! بەرجد ئەگەر ئیمه خوەمان پشتیوان زوان داڵگی بۊمن، ئی هەستە وە مناڵەیلمان گوازریەیدەو.
– ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین؟
بەڵێ، بایس شانازیش بکەیم ک زوان نۊسمان کوردیش وەخاسی بزانیم.
– ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین؟
بەڵێ، ژبن.
– ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین؟
زوان داڵگیمان ڕیشەی قۊلێ دێرێ و وەدڵنیایی کوردەیل ڕەسەن هیچ کاتێ لە زوانیان مەنێ نیەون و نیەیلن نەوەیلتر لەی زوانە بوڕیەن.
٦) ز. خ- ٣٦ ساڵە، خانەدار، دیپلۆم، گەڕەک ژاندارمری، خاون دو مناڵ دۊیەت
– زوان داڵگیدان چەس؟
کوردی.
– ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین؟
نە.
– ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین؟
زوان داڵگی بوودە هووکار مەنێگاری و ڕەسەنایەت کەسایەت مناڵ و هەست باوەڕ وە خوەی بوون دەیدە پێ.
– ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین؟
بەڵێ.
– ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین؟
بەڵێ.
– ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین؟
ئەگەر گرنگی وەپێ نیەن، لە ناو چوود.
۷) ح. ک- ٣٩ ساڵە، خانەدار، کارناس ئەدەبیات فارسی، گەڕەک ئلاهیە، خاون یەی کوڕ و یەی دۊیەت
– زوان داڵگیدان چەس؟
کوردی کەڵهوڕی.
– ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین؟
هەم کوردی و هەم فارسی وەگەردیان قسە کەم تا هەر دوو گیان خاس یای بگرن.
– ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین؟
باوەڕم یەسە ئەگەر مناڵم زوان داڵگیێ خاس بزانێ و قسە بکەید، ڕەسەنایەتی خوەی وەباشی پارێزنێد.
– ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین؟
بەڵێ سەدلەسەد.
– ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین؟
بەڵێ، حەتمەن. وەتایبەت ک نۊسمان وە زوان کوردی تەنیا لە ڕێ پەروەردە کریەید و وە دەست نەوەیل بانان ڕەسێد.
– ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین؟
وەداخەو خاس نییە و فێشتر وشەیل فارسی وعەرەبی و تورکی جی وشەیل کوردی گرتێیە.
٨) ف. ح- ٣٨ ساڵە، خانەدار، کارناس دەرۊنناسی، گەڕەک کارمەندان، خاون یەی دۊیەت ۷ ساڵە
– زوان داڵگیدان چەس؟
کوردی.
– ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین؟
هەم لە ماڵ و هەم لە دەر وەگەردێ وە زوان فارسی قسە کەم.
– ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین؟
زوان داڵگیمان زوان کوردییە، وەڵام زوان ڕەسمی ئێران، فارسییە. وە ڕای من، مناڵ هەم بایس زوان خۆجەیی و مەحەلی خوەی بزانێد و هەم زوان ڕەسمی خاس بزانێد، چۊن ک لە ناو کومەڵگا نیەود وە زوان مەحلی کەڵک بگری، وەی خاترە واجبە زوان فارسی خاس بزانن.
– ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین؟
بەڵێ، دوست دێرم ک زوان پەروەردە کوردی بوود، چۊن پەروەردە وەی زوانە ڕاحەتترە تا زوانێتر.
– ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین؟
بەڵێ مایلم.
– ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین؟
ئەگەر دەرفەتێ فەراهەم بوود، فرە خاسە.
۹) ز. ک- ٣٩ ساڵە، خانەدار، خوەنێکار، گەڕەک دەوڵەت ئاباد، خاون دوو مناڵ کوڕ
– زوان داڵگیدان چەس؟
کوردی.
– ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین؟
بەڵێ.
– ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین؟
واجبە و بایس ڕەسەنایەتی خوەمان بپارێزنیم.
– ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین؟
بەڵێ، خوەزیەو بیاتیاد.
– ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین؟
بەڵێ، ئەگەر دووخێ فەراهەم بوو.
– ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین؟
وەڕای من تا کورد بوودن، زوان کوردیش هەس.
۱۰) ز. ق- ۳٦ ساڵە، خانەدار، ڕاهنمایی، خاون یەی مناڵ دۊیەت و یەی مناڵ کوڕ
– زوان داڵگیدان چەس؟
کوردی
– ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین؟
بڕێگ جار.
– ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین؟
بوودە هووکار باوەڕ وە خوەی بوون لەناویان، چۊن ک هەم وە زوان داڵگی و هەم وە زوان ملی زاڵن.
– ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین؟
بەڵێ.
– ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین؟
بەڵێ وەی مەرجە ک لایەن جیایی خوازی نیاشتوود.
– ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین؟
وەپێی ئەو کردارەیلە ک ئەڕا پاراستن زوان داڵگی کریەید وە ئایندە ئومێدوارم.
۱۱) م. ک- ٢٩ ساڵە، خانەدار، دیپلۆم، گەڕەک جەعفەر ئاباد، خاون یەی مناڵ دۊیەت
– زوان داڵگیدان چەس؟
کوردی لەکی.
– ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین؟
بەڵێ.
– ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین؟
زوان داڵگی نەخش گرنگێ لە سازین کەسایەت مناڵ دێرێ و باوەڕ وە خوەی بوون دەیدە پێ.
– ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین؟
بەڵێ وەشێوەی هاوکات وەگەرد زوان فارسی لە مەدرەسە پەرەردە بکریەید.
– ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین؟
بەڵێ.
– ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین؟
ئەگەر هەر لە ئێسەو فەرهەنگسازی بکەیم، زوانمان مینێیەید.
۱۲) ش. و- ۵٦ ساڵە، نۊسەر، دەرهێنەر و دکۆمنتارسازی، گەڕەک کەسرا، خاون دوو دۊیەت و یەی کوڕ
– زوان داڵگیدان چەس؟
کوردی.
– ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین؟
بەڵێ وە زوان کوردی وەگەردیان قسە کەم، وەڵام لە مناڵی وە فارسی وەگەردیان قسە کردیام.
– ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین؟
زوان داڵگی پڕە لە فۆلکلۆر و ئەفسانە و خێاڵ ناب ک زەین مناڵ شکڵ دەید و لە بانان کارگەری لە سەرێ دانەید، وەی ڕۊ واجبە ک مناڵ زوان داڵگی یای بگرێد.
– ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین؟
بەڵێ، ژبن.
– ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین؟
بەڵێ سەدلەسەد.
– ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین؟
زوان داڵگی ها لە هەناسەیل کوتایی خوەی. وە جوورێ ک لە هەر جای لەی شارە زوورم داڵگەیل وەل مناڵیانەو وە فارسی قسە کەن و تەنانەت زوان کۆمەڵگا و گەڕەک و ئداڕەیل ئی شارە بیەسە فارسی و زوان کوردی ڕووژ وە ڕووژ دێرێ لە ناو چوود. ئەوقرە ک مەردم مەیل دێڕن ک مناڵیان وەفارسی بنۊسن و بخوەنن وە زوان کوردی گرنگی نیەن.
۱۳) ر. م– ۲۹ ساڵە، خانەدار، کارناس وەڕیەوبردن ئجرایی، گەڕەک بەرق، خاون یەی مناڵ کوڕ
– زوان داڵگیدان چەس؟
من داڵگم سونقری و تورک و باوگم کرماشانی و کوردە. لە مناڵیەو لە ناو ماڵ وە فارسی وەگەردمان قسە کردنە.
– ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین؟
هاوژینم کوردە، وەڵام من و هاوژینم لە ناو ماڵ و لە دەیشت ماڵ وەگەرد مناڵمان وە فارسی قسە کەیم.
– ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین؟
هەر زوانێ بزانی خاسە. وەڵام چۊن ئمڕوو ئەگەر کەسێ وە زوان فارسی قسە بکەید، ڕێز فرەترێ وەلێ گڕن، ئیمەیش مەجبووریم وەگرد مناڵمان وە فارسی قسە بکەیم.
– ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین؟
باوەڕێ نەیرم ک ئی زوانەیلە لە ناو مەدرەسە پەروەردە وەپێان بکریەی. چۊن زوانەیل جیاواز، کێشە لە ناو کۆمەڵگا درس کەن.
– ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین؟
ئی زوانەیلە قابڵ کەڵک گرتن نین. ئی زوانەیلە ئەڕا ناو ماڵ خاسن. لە ناو ئێران و کۆمەڵگا هیچ زوانێ بێجگە فارسی و ئنگلیسی قابڵ کەڵک گرتن نییە. کارەیل زانستی گشتێ وە زوان فارسییە، وڵاتەیلتریش ک بچین بایس ئنگلیسی بزانی. تورکی لە وڵاتەیلتر وە چ دەرد من خوەید؟
– ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین؟
وەرەو نابوودین.
۱٤) م. غ- ۴٠ ساڵە، خانەدار، دیپلۆم، گەڕەک زیباشەهر، خاون یەی دۊیەت و یەی کوڕ
– زوان داڵگیدان چەس؟
کوردی.
– ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین؟
نەخێر.
– ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین؟
زوان کوردی کارگەری فرەیگ لە کۆمەڵگا نیاشتێیە و وەهووکار نیاشتن نۊسمان، کارگەری فرەیگ لە بان گەشەی مناڵیش نەناس.
– ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین؟
بەڵێ سەدلەسەد.
– ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین؟
نەخێر.
– ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین؟
وەداخەو وەپێی دووخ ئمڕوو وەی زۊ زوان کوردی لە ناو کۆمەڵگا فەرامووش کریەید.
۱٥) ف. ئا- ۳۴ ساڵە، گەڕەک پەردیس، کارناس ماف تایبەت، وەکیل، خاون یەی دۊیەت و یەی کوڕ
– زوان داڵگیدان چەس؟
کوردی.
– ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین؟
لە سەر زوان کوردی زاڵ نیم، وەی ڕۊ وە زوان فارسی قسە کەیم.
– ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین؟
کارگەری باشێگ لە بان پەروەردەی مناڵ نەید و بوودە هووکار تا ڕەسەنایەتی خوەیان لە هۊرەو نەوەن.
– ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین؟
بەڵێ.
– ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین؟
کار دروست و وەجیێگە.
– ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین؟
ئەگەر لێوا پیش بچوود، چشتێگ لەلێ نیەمینێد.
دەسکەفتەگان
– لە وڵام پرسیار یەکم ک «زوان داڵگیدان چەس»، ۱۳ کەس لە نموونەگان ئۊشن زوان داڵگیمان کوردییە. یەکێک لە نموونەگان هەم کوردی و هەم فارسی کرماشانی وە زوان داڵگی خوەی زانێد و یەکێگیش سەرەڕای ئەوە ک داڵگ و باوگێ کوردن، زوان فارسی وە زوان داڵگی خوەی ناسنێد، چۊن ک لە مناڵیەو وە زوان فارسی وەگەردێ قسە کردنە.
– لە وڵام پرسیار دووەم ک «ئایا ئیوە وە زوان داڵگیدان وەگەرد مناڵەیلدان لە ناو ماڵ و دەیشت ماڵ قسە و گەپ و گوفت کەین»، ۷ کەس لە نموونەگان ئۊشن وەگەرد مناڵەیلیان وە زوان فارسی قسە کەن. ۴ کەس لە نموونەگان ئۊشن هەم وە زوان فارسی و هەم وە زوان کوردی قسە کەن، وەڵام فێشتر فارسی وەکار بەن. ۴ کەسیش ئۊشن وەگەرد مناڵەیلمان وە زوان کوردی قسە کەیم.
– لە وڵام پرسیار سێیەم ک «ئیوە دەور و نەخش زوان داڵگی لە کامڵ‌بۊن و گەشەی مناڵەیلدان چۊن دۊنین»، ۱۱ کەس وە نموونەگان کارگەری زوان داڵگی لە پرۆسەی گەشە و باوەڕ وە خوەی بوون و شکۆفایی مناڵ گرنگ و وە واجب زانن. یەک کەس باوەڕێ یەسە زوان کوردی دەور مام ناوەندی وە پەروەردەی مناڵ دۊنێ و یە زوان فارسییە ک کارگەرترە. نموونەیترەک باوەڕێ یەسە، خاسترە ک مناڵ دوو زوانە پەروەردە بکریەی، چۊن خاس زانین زوان فارسی ئەڕا ئایندەیان واجبە. نموونەیترەک قایل وە یای‌دان زوان کوردی وە مناڵەیلێ نییە و ئۊشێ ئەڕا یە ک مناڵ وە پێشکەفت بڕەسێ، هەوەجەس ک وە زوان فارسی پەروەردە بکریەی. نموونەیترەک ها سەر ئی باوەڕە ک زوان کوردی ئاسەوار و کارگەری فرەیگ لە بان پەروەردەی مناڵ نەیرێ و یە زوان فارسییە ک کارگەرترە لە ژیان تاکەکەسی.
– لە وڵام پرسیار چوارم ک «ئایا باوەڕ وە فێرکردن و پەروەردە و تەحسیل وە زوان داڵگی دیرین»، ۱٤ کەس لە نموونەگان باوەڕ وەی ئەمرە دێرن و بڕێگیشیان ئۊشن سەد لە سەد. یەکێگیان وەی مەرجە ک نەودە هووکار جیایی باوەڕ وەپێ دێرێ و یەکێگیشیان باوەڕ وە تەحسیل وە هەر دوو زوان کوردی و فارسی دێرێ. تەنیا یەک کەس لە نموونەگان باوەڕ وە پەروەردە وە زوان داڵگی نەیرێ و ئۊشێ واجبە ک زوان پەروەرە لە گشت ئێران فارسی بوود.
– لە وڵام پرسیار پەنجم ک «ئەگەر دەرفەتێگ لە ڕێ دەوڵەت ئەڕا پەروەردەی زوان داڵگی لە مەدرەسە فەراهەم نەود، ئایا ئیوە مەیلێگ ئەڕا پەروەردە کردن زوان داڵگی وە مناڵەیلدان لەلایەن خوەدان یا فێرگەیل زوان داڵگی، دیرین»، ۱۳ کەس لە نموونەگان مایڵن ک خوەیان یا فێرگەیل زوان داڵگی پەروەردەی مناڵەیلیان وە زوان کوردی ئەنجام بێیەن. دوو کەسیش باوەڕێ وە یە نەیرن ک چ خوەیان چ فێرگەیل زوان کوردی پەروەردەی مناڵ وە زوان کوردی بکەن و فێشتر پەروەردەی مناڵ وە زوان ئنگلیسی و فارسی ئەڕایان گرنگە.
– لە وڵام پرسیار شەشم ک «ئایندەی زوان داڵگی چۊ دۊنین»، ۹ کەس لە نموونەگان ئۊشن وەی دووخە ک دۊنیمن زوان کوردی وەرەو تاویان و نەمان چوودن. ۵ کەستریش ئومێدوارن و ئۊشن ئەگەر گرنگی وە پەروەردە بدریەی و فەرهەنگسازی بوود، زوان کوردیش تۊیەنێ ڕێ خوەی پێا بکەی و بمینێد. یەک کەسیش ئۊشێ گشت دنیا لپەسا دێرن وەرەو یەی زوان چن.
شیکاری دەسکەفتەگان
ئەو ک لەی توێژینەوە دیارە سەرەڕای ئەوە ک ۱٤ کەس لە ۱۵ کەس نموونەگان، باوەڕ وە پەروەردە وە زوان داڵگی/کوردی له ناو مەدرسە دێرن، وەڵام لە واقع دۊنیم ک ۷ کەس لە نموونەگان وەگەرد مناڵەیلیان هەم لە ناو ماڵ و هەم لە دەرەوەی ماڵ وە زوان فارسی قسە کەن و تەنیا ۴ کەس لە ئی نموونەیلە زوان کوردی ئەڕا پەروەردەی مناڵ لە ناو ماڵ و دەرەوەی ماڵ وەکار بەن و ۴ کەسیش وە هەر دوو زوان کەڵک گرن ک وە وتەی خوەیان فێشتر وە زوان فارسی کەڵک گرن.
لە لایتر سەرەڕای ئەوە ک ۱۱ کەس لە نموونەگان کارگەری زوان داڵگی/کوردی لە گەشە و ئایندەی مناڵ وە گرنگ زانن، وەڵام ۱۱ کەس لەلێان یا وەگەرد مناڵیان وە فارسی قسە کەن یا زوان کوردی وەشێوەی پەراوێزی وەکاربەن.
لەلایگتر، ۹ کەس لە ئی نموونەیل لێکۆڵینەوە، وەی باوەڕەنە ک زوان کوردی دێرێ وەرە تاویان چوود و ئەگەر پەروەردە وەپێ نەکریەی یا فەرهەنگسازی ئەڕای نەود، ئارام ئارام لە ناو چوود و ۵ کەسیش ئومێدوارن و فکر کەن زوان کوردی لە مەترسی لە ناوچوونا نییە و یەک کەسیش باوەڕ وە جۊلیان گشت دنیا وەرەو یەی زوان یەی شکڵ دێرێ.
ئەنجام
وەپێی ئامارەیل زانستی، تەجروبی و ئازمایشگاهی ک هانە وەر دەست، تۊیەنیم وەی ئاکامە بڕەسیم ک پروەردە وە زوان داڵگی لە ناو نەتەوەیل و گروهەیل کۆمەڵایەتی لە ناو ئێران وەشێوەی ئاگاهانە یا نائاگاهانە پشت‌‌گووش خریاس. زوانەیل غەیر فارسی لە ناو ئێران، لە ئاست دەمەکی و شنەفتەنی مەننە و کەمتر وە خوەنین و نۊساین و بەرهەم هاوردن هۊری ڕەسینە. ئی زوانەیلە ڕووژ وە دۊیای ڕووژ دەرفەت ژیان و بەرەهەم زوانیی و مەنێگاری فەرهەنگیان لە کیس دەن و ڕێ تاویان لە ناو زوان فارسی گرنە وەر. هێمان وە درستی دیار نییە ک ئامانج و ئاست وەپەراوێز خستن ئاگاهانە یا نائاگاهانە وەنسبەت زوانەیل غەیر فارسی تا چ ڕادەیگە و لە بانان وەرەو کام لا چوود.
ئامارەیل وەرپرسەیل کۆمار ئسڵامی نیشان دەید، ۲۵ میلیۆن لە مەردم ئێران هانە ژێر هێڵ هەژاری و کەم دەستی. هەژاری ئابوری، هەژاری فەرهەنگی و دۊ خوەیا تیەڕێد و هەژاری فەرهەنگی پەیوەندی ڕاستەخۆ وەگەرد هەژاری زوانیەو دێرێد. وە پێ ئامار دەوڵەت لە ساڵا، هەڵایە سێ ملیۆن مناڵ لە تەمەن پەروەردەبۊن سەرەتایی لە ئمکان پەروەردەی مەجانی و گەشەی کەسایەت و گەشەی مژی بێ‌بەشن. لە ئێسەوە، یەک و نیم میلیۆن نەخوێنەوار گەورەساڵ غەیر موحەسڵ لە ئێران هەن ک زوورمیان سەر وە نەتەوەیل غەیر فارسن.
وزارەت پەروەردەی ئێران ئامارێگ هن ئمساڵ بڵاو کردێیە ک نیشان دەید نزیک ۲ ملیۆن لە جەماوەر بان ٦ ساڵ لە ئێران ناخوەنیوار تەمامن یا کورە خوەنێواریگ دێرن. ئی جەماوەر زوورم لە ناوچەیل غەیر فارس زوان و ناوچەیل سنووری زنەی کەن و وتەی وەزیر پەروەردەی ئێران ۱۵ لە سەد جەماوەر ئێران لە ناوچەیلێ زنەی کەن ک دووخ سەرەتایی و گونجاوێگ ئەڕا ژیان نەیرن. ئەۊ ئۊشێد: یەکێگ لە هووکارەیل سەرەکی ئی گەپە، نەبۊن پلان و بەرنامەداڕێژتن گونجاو لە ئێرانە. لە ۳۱ ئوستان و ۱۲۰۰ شارستان ئێران تەنیا کەرەستەیل گونجاو لە ٦ ئوستان و ۲۰۰ شارستان کووا بینە و چەق بەسریانە. هەر لێوا، ئمساڵ ۱۵ ملیۆن و سەد و چل هزار قوتابی لە مدرەسەیل ناونۊسی کردنە ک لەی هەژمارە، ٨ میلیۆن و دویست و هەفتاد و هەیشت هزار لە دەورەی دەبستان و ۳ ملیۆن و چواردسەد و سی و هەفت هزار لە دەورەی ڕانمایی و ۲ ملیون و هەفتسەد هزاریش لە دەورەی ناوەندی ناونۊسی کردنە. ئێسە گەڵهەی(جمعیت) ئوستان کرماشان نزیک ۲ ملیۆن کەسە، ک ۳۲۵ هزار لەلێ موحەسڵن. «ناهید فەزڵی» جێگر پەروەردەی دەبستان ئدارەی پەروەردەی ئوستان کرماشان لە وتوێژێگ وەگەرد هەواڵدەر ئیرنا، ئۊشێد: لە ساڵ ویەردەی خوەنین ۱۳۹۹، نزیک ۳۲ هزار و چوارسەد و سی و چوار کەس لە کڵاس یەکم دەبستان ناونۊسی کردنە. یە وەی واتاسە ک، نزیک ۳۳ هزار کەس ئەڕا یەکمین جار وەگەرد پەروەردەی ڕەسمی زوان فارسی لە شوونێگ دەوڵەتی ئاشناوا بوون ک ئایندەی شوناسیان شکڵ دەید. وەڵام هەواڵیگ دەربارەی پەروەردە وە زوان کوردی لە دەبستانەیل نییە. ۹ کەس لە ۱۵ نموونەی لێکۆڵینەوەگە، وەی باوەڕەنە ک زوان کوردی دێرێ وەرە تاویان چوود و ئەگەر پەروەردە وەپێ نەکریەی یا فەرهەنگسازی ئەڕای نەود، ئارام ئارام لە ناو چوود و ۵ کەسیش ئومێدوارن و فکر کەن زوان کوردی لە مەترسی لە ناوچوونا نییە و یەک کەسیش باوەڕێ یەسە ک گشت دنیا وەرەو یەی زوان یەی شکڵ جمیەن. ئەوە ک ئاشکارەس و زوورم نموونەگانیش پاداگری وەبانێ کردن، یەسە، ئەگەر پەروەردە وە زوان کوردی لە ناو دەبستانەیل دەسوەپێ نەکریەی یا خۆ بنەماڵەیل، گرنگی وە پەروەردە وە زوان کوردی وەمناڵیان چ وەشێوەی نۊسین و چ وەشیوەی وتوێژ ڕووژانە نێیەن، لە یەک دەهەی بانان وە زوان کوردی لە شار کرماشان، چشتێگ بێجگە لە یەی بن زار تاویا لە ناو زوان فارسی نیەمینێد.
سەرچاوەگان
قرایی مقدم، اسداللە (١٣٨٢)، انسان شناسی فرهنگی، تهران: نشر ابجد.
گودرزی، حسین (١٣٨۴)، گفتارهایی دربارە زبان و هویت: نشریە موسسه مطالعات ملی، تمدن ایرانی.
خبرگزاری ایسنا، زبان مادری و نقش آن در افزایش میزان یادگیری، شنبە دو مرداد .۱۳۹٥
رادیو سوئد، اهمیت نقش والدین در یادگیری زبان مادری، ۲۳ فوریە ۲۰۱۷.
گزارش آقای علی باقرزاده معاون وزارت آموزش و پرورش، اسفند ۱۳۹۱، روزنامه مهر.
گزارش آقای مرتضی میرباقری قائم مقام وزیر کشور در دولت روحانی، بهمن ماه ۱۳۹۴.
-
-
- Davies, Bilingual Education and Bilingualism; 2003
-
American Speech-Language-Hearing Association 1997-2013
MIT Encyclopedia of Cognitive Sciences, Cambridge, MA; MIT Press. 80-81
Junque. C. P. Vendrell and J. Vendrell, Aspects of Bilingual Aphasia; Oxford; Pergamon; 1995
John W. Santrock, Life Span Development 13 Edition; 2010; McGraw Hill; USA
Vygotsky. L. S. (1934/1062). Thought and Language. Cambridge, MA: MIT Press.
Chomsky.N.(2006). Language and Mind (3rd ed.). New York: Cambridge University Press.
Chccarelli.S. (2013). General Psychology (4th ed.). NJ: Pearson Com.
Nelson, C. A. (2011). Brain Development and Behaviors. Rudolph’s pediatrics (22nd ed.). New York: McGraw Hill.
—
چکیده به زبان فارسی
نقش مادران در آموزش زبان کُردی بە فرزندان در شهر کرماشان براساس روش آینده پژوهی
در این تحقیق از روش آینده‌پژوهی که یکی از روش‌های تحقیق کیفی است، استفاده شده است. روش آینده‌پژوهی توصیفی در بررسی پدیده‌ها به دنبال پاسخ به این پرسش است که در آینده چه رخدادی روی می‌دهد و یا ممکن است، اتفاق بیافتد تا سپس براساس واقعیت آن را توصیف نماید. در این تحقیق ۶ پرسش باز طرح گردید و برای ۱۵ نفر از شهروندان ساکن شهر کرماشان ارسال شد. نمونه‌های این پژوهش، مادران دارای فرزند میان ۲۵ تا ۶۰ سال طبقه متوسط ساکن شهر کرماشان هستند.
در نتایج این تحقیق مشخص شد، ۱۴ نفر از این ۱۵ نمونه، معتقد به تدریس زبان کُردی در مدارس هستند اما در واقع ۷ نفر از این ۱۵ نفر هم در منزل و هم در خارج از منزل با فرزندانشان به زبان فارسی صحبت می‌کنند و تنها ۴ نفر از نمونه‌های تحقیق در داخل و بیرون از منزل با فرزندانشان به زبان کُردی تکلم می‌کنند و ۴ نفر دیگر هر دو زبان فارسی و کُردی را برای گفتگو بکار می‌برند، هر چند که می‌گویند، تاکیدشان بر روی زبان فارسی است. از سوی دیگر ۱۱ نفر از نمونه‌های تحقیق، تدریس زبان مادری به فرزندان در مدارس را برای رشد و توسعه فرزندان مهم می‌دانند اما این ۱۱ نفر یا با فرزندانشان به زبان فارسی صحبت می‌کنند یا زبان کُردی را به عنوان زبان حاشیه‌ای بکار می‌برند. در طرف دیگر ۹ نفر از نمونه‌های تحقیق معتقدند که زبان کُردی در حال تحلیل و تضعیف است و اگر در خانواده‌ها فرهنگسازی نشود و تدریس به این زبان در مدارس آغاز نگردد، تا چند سال دیگر از زبان کُردی چیزی باقی نمی‌ماند و ۵ نفر دیگر همچنان امیدوارند که زبان کُردی در شرایط مناسبی به سر می‌برد و خطری آن را تهدید نمی‌کند. یک نفر از نمونه‌های تحقیق هم بر این باور است که با توجه به دنیای تکنولوژیک امروز، دنیا بسمت یک زبان واحد حرکت می‌کند.
با این وصف آنچه که مشخص است، اگر تدریس و آموزش زبان کُردی بصورت کلی در مدارس شرق کُردستان و به ویژە در استان‌های کرماشان و ایلام آغاز نگردد و یا تکلم و نوشتن به زبان کُردی در این مناطق تبدیل به یک فرهنگ روزانە نگردد، در یک دهه آینده ما با یک بحران جدی هویتی و زبانی در کرماشان و دیگر مناطق روبرو می‌شویم.
کلید واژه: تدریس به زبان مادری، نقش مادران، زبان کُردی، کرماشان
—
The role of mothers in teaching Kurdish to their children in the city of Kermanshah based on futures studies
Digest
In this research, futures research method, which is one of the qualitative research methods, has been used. The descriptive futurist method of studying phenomena seeks to answer the question of what will or may not happen in the future and then describe it in terms of reality. In this research, 6 open-ended questions were asked and sent to 15 citizens living in Kermanshah. Examples of this study are mothers with children between 25 and 60 years old middle class living in Kermanshah.
The results of this study revealed that 14 of these 15 samples believe in teaching Kurdish in schools, but in fact 7 of these 15 people speak Persian with their children both at home and abroad, and only 4 Some of the examples of research inside and outside the home speak Kurdish with their children, and 4 others use both Persian and Kurdish for conversation, although they say their emphasis is on Persian. On the other hand, 11 of the research samples consider teaching mother tongue to children in schools important for the growth and development of children, but these 11 people either speak Persian with their children or use Kurdish as a marginal language. On the other hand, 9 of the research samples believe that the Kurdish language is being analyzed and weakened, and if there is no culture in families and teaching in this language does not start in schools, there will be nothing left of the Kurdish language for a few years and 5 others still hope. The Kurdish language is in good condition and is not endangered. One of the examples of research also believes that according to today’s technological world, the world is moving towards a single language.
However, what is clear is that if teaching and learning the Kurdish language in general in schools in East Kurdistan in general and in the provinces of Kermanshah and Ilam in particular, or speaking and writing in Kurdish in these areas does not become a daily culture, in a decade Our future We will face a serious identity and language crisis in Kermanshah and other areas.
Keywords: Teaching in mother tongue, role of mothers, Kurdish language, Kermashan
[1] Futures Studies
[2] Qualitative Research
[3] Descriptive
[4] Erich Fromm
[5] Universal Linguist
[6] Impressive Language
[7] Expressive Language
[8] Avram Noam Chamsky
[9] Prescriptive Approach
—
وێنە: ‘زمانی دایکی’ کاری هونەرمەندی ئوکراینی جولیا ساپتێل
Picture: “Mother Tongue” (2023) by Julia Suptel – Instagram: julia.suptel